LITERATURA

LITERATURA BAROKOWA ZERWAŁA Z KLAROWNOŚCIĄ ODRODZENIA. ZACZĘŁA OPEROWAĆ NOWYMI ŚRODKAMI WYRAZU: PARADOKSEM, KONTRASTEM, ABSURDEM, ANAFORĄ I INWERSJĄ. SZOKOWAŁA CZYTELNIKA OPISAMI BRZYDOTY I CIERPIENIA. W LITERATURZE BAROKOWEJ ŚCIERAŁY SIĘ RÓŻNE KONCEPCJE, CZASEM SPRZECZNE, APOTEOZA EKSTAZY RELIGIJNEJ Z LIBERTYNIZMEM, ŚREDNIOWIECZNY ALEGORYZM Z OZDOBNYM, PRZESYCONYM METAFORAMI JĘZYKIEM. TYPOWYMI MOTYWAMI LITERATURY BAROKU BYŁY SZATAN, ŚMIERĆ, BÓG, PIEKŁO. ROZWINĄŁ SIĘ EPOS, POWIEŚĆ, KOMEDIA, TRAGIKOMEDIA I TRAGEDIA. POWSTAŁY WIELKIE DZIEŁA EPOKI: HAMLET SZEKSPIRA (1600, PREMIERA W 1602), DON KICHOT CERVANTESA (1615), CYD CORNEILLE'A (1636) ŚWIĘTOSZEK MOLIERA (1664), RAJ UTRACONY MILTONA (1600). WE WŁOSZECH ROZWINĄŁ SIĘ MARINIZM, NAZWANY TAK NA CZEŚĆ POETY GIAMBATTISTO MARINO, PREKURSORA POEZJI DWORSKIEJ, POSŁUGUJĄCEJ SIĘ KONCEPTEM I KONTRASTEM, KŁADĄCYM NACISK NA FORMĘ I STYLISTYKĘ UTWORU (KONCEPTYZM). W HISZPANII ROZPOWSZECHNIŁ SIĘ GONGORYZM - OD NAZWISKA POETY LUISA DE GÓNGORY, HISZPAŃSKA ODMIANA MARINIZMU, ZNACZNIE TRUDNIEJSZA W ODBIORZE, ORAZ MISTYCYZM. DRAMAT REPREZENTOWAŁ LOPE DE VEGA. WE FRANCJI, W TYM SAMYM NIEMAL OKRESIE, ROZWIJAŁ SIĘ JUŻ KLASYCYZM, KTÓRY SZYBKO WYPARŁ BAROK. NICOLAS BOILEAU NAPISAŁ NAWET PIERWSZY PODRĘCZNIK DLA POETÓW: SZTUKA POETYCKA. RACINE STWORZYŁ FEDRĘ", JEAN DE LAFONTAINE SWOJE SŁYNNE BAJKI, BLAISE PASCAL PROWINCJAŁKI. W ANGLII ROZWIJAŁA SIĘ POEZJA METAFIZYCZNA (JOHN DONNE, GEORGE HERBERT, HENRY VANGHAN), A TEATR ZOSTAŁ ZDOMINOWANY PRZEZ DZIEŁA SZEKSPIRA (ZALICZANEGO TEŻ DO TWÓRCÓW ODRODZENIA). W LONDYNIE POWSTAŁ PIERWSZY STAŁY TEATR, NIEDŁUGO POTEM KONKURENCJĄ DLA NIEGO STAŁ SIĘ TEATR "THE GLOBE", KTÓRY JEDNAK WKRÓTCE ZOSTAŁ STRAWIONY PRZEZ POŻAR.

POLSKA LITERATURA BAROKOWA

    POLSKI BAROK DZIELI SIĘ ZAZWYCZAJ NA TRZY PODOKRESY: WCZESNY (NA PRZEŁOMIE RENESANSU I BAROKU; 1580-1620), DOJRZAŁY (OK. 1620-1680) I PÓŹNY, PRZECHODZĄCY W OŚWIECENIE (OK. 1680-1764). WYŚMIANY PRZEZ POLSKICH MYŚLICIELI OŚWIECENIA, NIE BYŁ JEDNAK NICZYM INNYM NIŻ TYLKO ODZWIERCIEDLENIEM NURTÓW ŚWIATOWYCH NA POLSKIM GRUNCIE. POLSKA BYŁA WÓWCZAS MOCARSTWEM, MIAŁA POWIERZCHNIĘ OK. MILIONA KM2, OKREŚLAŁA SIĘ JĄ JAKO OAZĘ WOLNOŚCI. MIAŁA ZA SOBĄ SPEKTAKULARNE ZWYCIĘSTWA NAD SZWEDAMI I TURKAMI; JEDNOCZEŚNIE JEDNAK ZACZĘŁO JEJ ZAGLĄDAĆ W OCZY WIDMO ROZPRZĘŻENIA I UPADKU. UROSŁE DO GIGANTYCZNYCH ROZMIARÓW PRZYWILEJE SZLACHECKIE NADSZARPYWAŁY JEJ JEDNOŚĆ, CO JEDNAK BUDZIŁO WÓWCZAS NIEPOKÓJ TYLKO NIELICZNYCH TWÓRCÓW. MAGNATERIA KSZTAŁCIŁA SIĘ I CZERPAŁA WZORY Z ZACHODU, CZĘSTO LEKCEWAŻĄC SPUŚCIZNĘ NARODOWĄ I RODZIMY JĘZYK, PANOSZYŁA SIĘ WSZECHOBECNA FRANCUSZCZYZNA. SZLACHTA ZIEMIAŃSKA ZWRÓCIŁA SIĘ KU SARMATYZMOWI, PRZEKONANA O STAROŻYTNYM POCHODZENIU POLAKÓW I ICH MISJI DZIEJOWEJ (MESJANIZM); NA PORZĄDKU DZIENNYM BYŁO JEDNAK NIE TYLKO PIENIACTWO I LIBERUM VETO, ROZBIJAJĄCE SEJMIKI, ALE RÓWNIEŻ DUMA NARODOWA I PATRIOTYZM.

LITERATURA BAROKOWA W POLSCE TO PRZEDE WSZYSTKIM ZNAKOMITE NAŚLADOWNICTWO MARINIEGO (JAN ANDRZEJ MORSZTYN I DANIEL NABOROWSKI), POEZJA ZIEMIAŃSKA W WYDANIU SZYMONOWICA I MORSZTYNA. EPIKĘ SARMACKĄ REPREZENTOWALI: JAN CHRYZOSTOM PASEK (PAMIĘTNIKI) I WACŁAW POTOCKI (NIERZĄDEM POLSKA STOI). W MIEŚCIE ZACZĘŁA SIĘ ROZWIJAĆ NOWA FORMA LITERATURY: LITERATURA PLEBEJSKA (JAN Z KIJAN). POEZJĘ METAFIZYCZNĄ, SKUPIONĄ WOKÓŁ FILOZOFICZNYCH ROZWAŻAŃ NAD BYTEM, CZASEM I PRZEMIJANIEM, REPREZENTOWALI: MIKOŁAJ SĘP SZARZYŃSKI, DANIEL NABOROWSKI I SEBASTIAN GRABOWIECKI. POEZJĘ SARMACKĄ TWORZYŁ POTOCKI, KOCHOWSKI I SZYMONOWIC.